دسته بندی کلی علوم/ فرایند تولید علم/ امتیازات هوش مصنوعی در تولید علوم

به گزارش روابط عمومی خانه خلاق و نوآوری اشراق، حجت الاسلام والمسلمین محمد قطبی در جلسه سوم درس گفتار حکمرانی خلاق و دانش بنیان که به صورت وبینار و با موضوع «هوش مصنوعی پیش رانِ علم» از سوی این خانه برگزار شد، گفت: وقتی که می گوییم هوش مصنوعی پیش ران علم است باید در وهله اول انواع علم را به خوبی بشناسیم؛ علوم در نگاه کلی به سه دسته علوم عقلی، وحیانی و تجربی تقسیم می شوند.

وی افزود: علومی همچون فلسفه، منطق و ریاضی در دسته علوم عقلی قرار می گیرند؛ بشر بر اساس استدلال به این علوم می رسد؛ یعنی مثلاً در ریاضی بر اساس یک الگوریتم استدلالی به این می رسیم که ۲ به علاوه ۲، مجموعاً ۴ می شود.

مدیر عامل خانه خلاق و نوآوری اشراق ادامه داد: علوم وحیی، وحیانی یا منقول بر پایه استخراج و تقریر به دست می آیند؛ این دسته از علوم از طریق پیامبر یا امامی و از سوی عالم بالا به دست بشر رسیده اند؛ کلام، فقه و تفسیر نمونه هایی از علوم وحیانی هستند.

وی زیست شناسی، زمین شناسی، جامعه شناسی و روانشناسی را مثال هایی از علوم تجربی دانست و گفت: امروز هر زمان که نامی از علم به میان می آید اذهان عموم جامعه به سمت علوم تجربی می رود.

مدیرعامل خانه خلاق و نوآوری اشراق تصریح کرد: هوش مصنوعی می تواند پیش ران هر سه دسته علوم باشد و فقط به علوم تجربی تعلق ندارد؛ مثلاً داده کاوی علوم دینی و منابع آن ها یکی از کارکردهای هوش مصنوعی در این حوزه است.

وی پیش ران بودن هوش مصنوعی را مدیریت فعال توسط آن اعلام کرد و افزود: ما امروز نمی خواهیم به عنوان یک ابزار به هوش مصنوعی نگاه کنیم؛ بلکه هوش مصنوعی یک مسیر ویژه برای رسیدن به مدیریت فعال، ایجاد قدرت و شتاب فزاینده در فرایند تولید علم است.

حجت الاسلام والمسلمین قطبی در ادامه به تشریح مراحل تولید علم پرداخت و بیان داشت: اولین مرحله در فرایند تولید علم فرضیه سازی است؛ فرضیه سازی مرسوم در دنیا از دو طریق استقرایی (فحص کامل) و قیاسی (دو دویی) انجام می گیرد.

وی گفت: فرضیه سازی استقرایی یعنی فهرست کردن تمام عوامل مؤثر در چالش مورد نظر ما و فرضیه سازی قیاسی با استفاده از دوتا دوتا کردن عوامل و انتخاب یکی از آن ها به عنوان عامل مؤثر صورت می گیرد.

مدیرعامل خانه خلاق و نوآوری اشراق اظهار کرد: در فرضیه سازی باید بدانیم علت ها را از کجا پیدا کنیم؛ این موضوع تحت عنوان مرجع فرضیه پیگیری می شود؛ یکی از اصلی ترین مراجع فرضیه ها «احتمال» است.

وی با تأکید بر استفاده بیشتر از احتمالات در گذشته عنوان داشت: امروزه جهت علت یابی فرضیه ها از «شواهد» نیز در کنار احتمالات استفاده می شود؛ شواهد در به نتیجه رساندن ما مقداری قوی تر از احتمالات هستند.

حجت الاسلام والمسلمین قطبی «گزارش موردی» را یکی دیگر از مراجع فرضیه دانست و گفت: با استفاده از گزارش های موردی می توان به نتایج قوی تری نسبت به شواهد و احتمالات رسید.

وی ادامه داد: در دوران کرونا گزارش های موردی بسیاری به ثبت رسید تا ریشه این بیماری کشف شود.

مدیرعامل خانه خلاق و نوآوری اشراق چهارمین مرجع فرضیه را «مطالعات روندی» برشمرد و خاطرنشان کرد: این مطالعات به محیط های بیرونی برای شنیدن اخبار و گزارش ها نرفته و خود به انجام آزمایش های متعدد برای کشف روندها و رویه ها می پردازند.

وی گفت: بیشتر نتایج علوم امروزی از طریق مطالعات روندی به دست می آیند اما در برخی پژوهش ها از «متون و اسناد تاریخی» نیز استفاده می شود؛ به عنوان مثال در حوزه طب سنتی از این روش بهره گیری می شود؛ در اینجا حداقل استفاده از روایات و متون دینی ما بهره مندی از آن ها به عنوان فرضیه است.

حجت الاسلام والمسلمین قطبی بیان داشت: دومین مرحله در فرایند تولید علم «سنجش» است؛ این کار از طرق مختلفی انجام می گیرد؛ یکی از آن ها مراجعه به آمارهای ثبت شده است.

وی ضمن تأکید بر استفاده موتور جستجوگر گوگل و سایر جستجوگر فضای مجازی از آمارهای ثبت شده در داخل خودشان برای ایجاد الگوریتم های به روز افزود: امروزه در علم پزشکی و درمان نیز با استفاده از اطلاعات ثبت شده در مورد چگونگی واکنش بدن افراد مختلف در مقابل داروهای مختلف، مدل های گوناگون ارائه داروها تعریف می شوند.

مدیرعامل خانه خلاق و نوآوری اشراق اظهار کرد: یکی دیگر از روش های سنجش «پیمایش» می باشد که به عنوان مثال در عرصه درمان بیماری ها استفاده می شود؛ «پیمایش» نیز از دیگر روش های سنجش است که امروزه رفتارهای اجتماعی را بر همین اساس مورد شناسایی و بررسی قرار می دهند.

وی گفت: چهارمین روش سنجش برای تولید علم «آزمایشگاه» است؛ دقت روش آزمایشگاه با کمک ابزارهای دقیق بالا می رود؛ یکی از مواردی که با این روش به نتایج لازم می رسد بررسی مقاومت مصالح در عرصه عمران و شهرسازی است.

حجت الاسلام والمسلمین قطبی با تأکید بر اینکه یکی دیگر از روش های سنجش «تست گرم» نام دارد،  عنوان داشت: این نوع تست در فضای واقعی صورت گرفته و دیگر در تست گرم – یا تست بیابان – از فضای آزمایشگاهی و مصنوعی استفاده نمی شود؛ این نوع سنجش به نتایج کاملاً واقعی منتهی می گردد؛ البته با درصد احتمال خطر بالایی هم در برخی موارد مانند آزمایش بمب افکن ها همراه است.

وی در ادامه به سومین مرحله فرایند تولید علم پرداخت و گفت: «اثبات» سومین مرحله در فرایند تولید علم محسوب می شود؛ در این مرحله باید دو اتفاق تکرارپذیری و تعمیم پذیری به وقوع بپیوندند.

مدیرعامل خانه خلاق و نوآوری اشراق خاطرنشان کرد: به جوش آمدن آب در دمای صد درجه با قابلیت تکرارپذیری آن در مورد آب نقاط مختلف دنیا به یک مدل و علم تبدیل شده است.

وی افزود: برخی از ادعاهای فرهنگی ما با جنس تجربی نشان داده شده، اما بدون اثبات در جامعه تبلیغ می گردند.

حجت الاسلام والمسلمین قطبی اضافه کرد: این مسیر دچار اشکال است؛ در این مسیر نه استنباط و نه اثبات تجربی دیده می شود؛ اگر ادعای خود را نمی توانیم استنباط عقلی نماییم حداقل باید بگذاریم به اثبات تجربی برسد.

وی تصریح کرد: ادعای محقق باید علاوه بر تکرارپذیری، قابلیت جواب دادن روی افراد مختلف جنس مورد نظر را هم داشته باشد؛ به عنوان مثال باید واکنش یک رفتار در انسان ها قابل تعمیم به همه یا تعداد زیادی از آن ها باشد تا کشف آن بتواند یک علم محسوب شود.

مدیرعامل خانه خلاق و نوآوری اشراق سپس به نقش هوش مصنوعی در تولید علم پرداخت و افزود: هوش مصنوعی با استفاده از ابزارهای تولید داده مانند چشم ماشینی، پردازش گفتار، داده کاوی و پارامتریک کردن دانش به تولید علم می پردازد.

وی بیان داشت: در پارامتریک کردن دانش توسط هوش مصنوعی پردازش داده ها به صورت عددی و رقومی، نمادی و ترکیبی انجام می گیرد.

حجت الاسلام والمسلمین قطبی گفت: تعداد واحدهای سنجش در دنیا مانند: متر، گراد، وات، ولت، کیلو، دسی بل، ریشتر و فروند آنچنان زیاد است که با هوش بشری نمی توان همه آن ها را کنار هم گذاشته مورد بررسی قرار داد.

وی با اشاره به نقش الگوریتم های فازی در هوش مصنوعی اظهار کرد: این الگوریتم ها با استفاده از منطق فازی به دست آمده و می گویند اگر فلان اتفاق افتاد چه واکنشی باید نشان داد؛ این الگوریتم ها بر پایه مدل های جمع آوری دیتا، مدل های پردازش دیتا و مدل های مدیریت دیتا به دست می آیند.

مدیرعامل خانه خلاق و نوآوری اشراق با تأکید بر ساخت سناریوهای هوشمند به عنوان یکی از کارکردهای هوش مصنوعی بیان داشت: اگر قرار باشد ما انسان ها سناریوهایی را طراحی نماییم یقیناً بیش از چند سناریو در تعداد محدود را نخواهیم توانست ایجاد کنیم.

وی اضافه کرد: اما هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که سناریوها و فرضیه های بسیار زیادی را در مورد چالش های مورد نظر ما بسازد.

حجت الاسلام والمسلمین قطبی در پایان خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی در مرحله دوم با استفاده از احتمالات فرضیه ها، روندسازی احتمالی، خودسازگاری مدل ها و خودآموزی آن ها سناریوهای خود را مورد پالایش قرار می دهد.